ML KNIL – Pieces of history – Erikscollectables

9 June 201910 September 2021

Vliegerkruis (DFC) – Naval Air Force (MLD), 1942

A few years ago I found this Dutch Flying Cross award paper which became the start of an interesting quest into the historical background and the person behind the award.

The result of this quest was published in Decorare, the magazine of the Dutch Order & Medal Society but here is a somewhat shorter version in English for the international audience. The full article in Dutch is available as a download at the end of the blog.

The award was made to Jan Harkema, born in Velp, June 5^th, 1916. In the ‘40s he was working as “coxswain” on a ship for the Koninklijke Pakketvaart Maatschappij (KPM), the company responsible for most of the sea transport to and within the Netharlands East Indies. He also was a reserve officer in the Royal Navy Reserve. In that capacity he was navigator and commander of a “flying boat”. About the man himself nothing more could be found, no picture, no family, not one trace but based on the document of the award I have been able to reconstruct some details of the activities for which he was awarded the Flying Cross.

Naval Air Force (MLD) in the Dutch East-Indies

In 1942 on the onset of the war with the Japanese in the Dutch East-Indies the MLD was active with almost 60 Flying Boats of the types Dornier Do 24K and the Consolidated PBY Catalina. These flying boats had a crew of 6 of which one was the commander, either a pilot or navigator (depending on rank of the pilot whom often also was the navigator).

The flying boats were divided in groups of 3 of the same type (in short GVT, for Groep VliegTuigen) followed by a number, in the case of Harkema GVT8. Crews could change flying boats based on maintenance or issues but would fly the same one on most occasions. Also the flying boats were individually numbered, where the Catalina’s would have a Y as prefix and the Dorniers an X for Lt. Harkema the X-16, a Dornier.

x18-on-patrol — The X-18 of GVT8 on patrol in 1941/1942

The Dutch Flying Cross, Vliegerkruis, equivalent to the DFC/DFM

The Flying Cross was established in 1941 and could be awarded to all ranks unlike its English counterpart. Up to date it has been awarded only 767 times and with some corrections for mistakes and multiple awards it was awarded to a total of 702 people in total. One person received the Flying Cross 3 times, 31 people received it twice. Up to 1946 it could not be awarded posthumously which is interesting in this case. In 1946 the criteria changed and a total of 68 crosses would be awarded posthumously.

By Royal Decree

The Dutch bravery medals of which this is one are always awarded by Royal Decree, in this case Decree number 2 of March 21^st 1944 with the following text:

“as a very young navigator – flying boat commander of our Naval Air Force in the Dutch East Indies he has shown courage and perseverance in the performance of many reconnaissance and convoy flights during the extend of the war for and in the Dutch Indies and more specifically for the saving of survivors of the sunk steamship ‘Sloet van de Beele’ and our destroyer ‘Van Nes’, further the participation in the possible destruction of an enemy transport ship near Muntok on February 24^th 1942, on which flight the plane was shot down by enemy fighters, but he was able to save his crew and himself on the island ‘Noordwachter’.

In war with the Japanese

The above actions took place during the Japanese attack on the Dutch East Indies. Lt. Harkema and his crew were involved from the start in the mentioned reconnaissance flights and flights in defense of ship convoys but they also flew many evacuations of civilians from Borneo to the relative safety of Java. This information and more was taken from a report of the commander of GVT8 in that period, W. Aernout that I found in the archives of the NIMH (Dutch Institute for Military History)

Rescue operation

The destroyer HMS Van Nes was sent to the island of Billiton on February 16th 1942 to meet the transport ship SS Sloet van Beele there which had been tasked with the evacuation of Dutch military personnel and civilians to Java.

Both ships arrived roughly the same time in the harbor of Tandjong Pandan on feb 17^th. After the loading of 400 people on the SS Sloet van Beele they started their journey to Java but only half an hour later a Japanese plane was spotted. The Dutch opened fire but were not able to destroy the plane. In the early afternoon two groups of 10 Japanese bombers each were spotted. They started bombing the slow transport ship first which sunk in less than 5 minutes leaving only 5 rescue boats and a total of 203 people alive, 249 people are believed to have died in the attack but no exact list survived. After this the Japanese bombers concentrated on the Dutch destroyer that was able to withstand the attacks for some time but ultimately also sank and 68 of the crew of 143 people lost their lives.

The location of the survivors was found by a patrol of flying boats and the rescue operation lasted several days to locate and transport all of the survivors. The crew of Lt. Harkema transported 55 people to safety during this operation!

Bombing raid

Several days later in the night of 24/25th of February 1942 the two aircraft of GVT8 that were still able to fly, the X-17 and X-18 went on a night bombing mission near Muntok. The X-16 of which Lt. Harkema was commander was not able to fly so he went with the X-18 as an additional navigator for the bombing raid. After successfully bombing a Japanese transport ship they wanted to return to their base but where both shot down by Japanese Zero fighters.

The X-18 crew was fortunate as they were able to land on the water before the plane caught fire. So with their life jackets but without the rescue boat, which had been riddled by Japanese bullets they could swim to the nearby, uninhabited, island Noordwachter. From there they were rescued by the minesweeper HMS Djombang shortly after.

A passing Catalina made a picture of the wreck of the X-17 but the crew was never found.

X17 wreck.png — The upside down wreck of the X-17, the crew was never found

Evacuation

On March 2nd the remaining flying boats evacuated to Broome Australia. But Lt. Harkema no longer had a Flying Boat and only pilots were added to the crews of the remaining flying boats. His commander Aernout, pilot and author of the report did. Lt. Harkema would be evacuated on the MS Poelau Bras. That ship was planned to evacuate more than 100 high ranking Navy officers and many civilians of importance to Australia on March 6^th. That ship had only had place for 56 passengers so it was heavily overcrowded. On March 7^th a Japanese reconnaissance plane found the ship, several hours later a group of 12 bombers followed and attacked the ship that after an intense resistance fight sunk nevertheless. The total amount of casualties remains unclear but is estimated at 200 and 116 survivors. Lt. Harkema was amongst the casualties. The survivors ended up in Japanese POW camps where even more would perish during the course of the war.

As the casualties only had a seaman’s grave the only place where the name of Lt. Harkema can be found today is on a Naval Air Force remembrance plaque in the Dutch military cemetery Kembang Kuning in Surabaya Indonesia.

In 1944 he was awarded the Flying Cross, which could not be awarded posthumously yet. The text is also in such a way that it is clear the awarding committee was not aware he had already died in the period after the actions for which he received the award. In 1946 his family received the Royal Decree which they had framed.

I have not been able to find a picture of him nor living relatives but he has not been forgotten!

With this article I want to honor and remember Jan Harkema, a brave young officer of the Royal Dutch Naval Airforce, Rest in Peace.

Disclaimer: from the photo’s used in this article I could not retrace the copyright, all came from public sources and are believed to be part of the public domain. There is no intention of infringement of copyrights! If you are the owner please contact me so I can adjust the references.

23 May 201921 March 2022

KNIL – Bronzen Leeuw – oorlogsvluchten, 1942

Dit is een aangepaste versie van het artikel dat eerder in Decorare verscheen.

C.J.H. Samson

Carel Jan Herman Samson werd in 1916 in Soerabaja geboren als zoon van Carell Johan Remy Samson en Maria Pappolo. Zijn vader had een venduhuis in Lawang dat na het overlijden van zijn vader in 1934 voortgezet wordt door zijn moeder en de oudste broer. Anderhalf jaar later overlijdt ook zijn moeder op maar 47 jarige leeftijd. Op 20 jarige leeftijd is hij dus praktisch wees. Met in totaal 5 kinderen in het gezin waarvan hij dus niet de oudste is zal er weinig geld geweest zijn voor een studie van Carel. In juni 1937 begint hij zijn dienstplicht die hij vrijwillig vervolgde bij de Militaire Luchtvaart van het KNIL in januari 1938 om daar naar de Vlieger en Waarnemers school te Andir te gaan. Daar haalt hij in april 1938 zijn Klein Militair Brevet, juni 1939 zijn Groot Militair Brevet en in januari 1940 zijn Waarnemers Brevet. In juni van dat jaar is zijn opleiding dan volledig afgerond en starten de 7 jaren van zijn “kort dienstverband” met als rang vaandrig, aspirant officier, Vlieger-Waarnemer. De regeling is zo dat de eerste 5 jaren in werkelijk dienst worden doorgebracht en de volgende 2 jaren als reservist. Hij wordt geplaatst bij de 2^e vliegtuig groep te Malang, op Java waar hij in februari 1941 tot 2^e luitenant benoemd wordt.

Samson in Opleiding tot Vlieger bij de ML KNIL. Foto NIMH

ML-KNIL en de Glenn Martins

De Militaire Luchtvaart van het Koninklijk Nederlandsch Indische Leger (ML-KNIL) ontstond als zelfstandig wapen in 1939 maar was in het begin van de oorlog tegen Japan eind 1941 nog niet op volle sterkte. Het bestond uit 5 operationele vliegtuiggroepen (VLG) waarvan de eerste 3 uit bommenwerpers bestonden en de laatste 2 uit jagers. De bommenwerpers vlogen vooral met de Glenn Martin model 139/166. Een toestel dat bij haar ontwikkeling in 1932 nog hypermodern was maar in 1941 al sterk verouderd en geen partij meer voor moderne jagers zoals de Japanse Mitsubishi Zero.

Samson was eind 1941, begin 1942 Patrouillecommandant bij de 1^e afdeling van de tweede vliegtuiggroep (1-VLG-II) die te Malang op Java gestationeerd waren. Een patrouille bestond over het algemeen uit 3 vliegtuigen waarvan 1 vlieger de taak had van Patrouillecommandant.

De eerste vliegtuiggroep had 2 afdelingen, de tweede groep had maar 1 afdeling en de derde vliegtuiggroep had 3 afdelingen. Iedere afdeling vloog met 9 vliegtuigen, bij de drie bommenwerper groepen werd met verschillende versies van hetzelfde basismodel Glenn Martin gevlogen. In totaal waren er dus maar zo’n 45 bommenwerpers beschikbaar voor oorlogsvluchten waarvan natuurlijk ook continu een deeI in onderhoud was. Bij de vliegtuiggroep van Samson werd met het laatste type Glenn Martin gevlogen – Samson beschrijft deze zelf als type III.

Martin_166_bombers_ML-KNIL_over_Malaya_1942 — *Foto van Glenn Martins 139/166 tijdens een oorlogsvlucht (bron: wikipedia)*

Oorlogsvluchten en strijd om Nederlandsch Indië

Het boek “”Het verlies van Java” van Dr. P.C. Boer geeft een uitstekende analyse van de geallieerde strijd tegen Japan eind 1941 en begin 1942. Het genoemde boek beschrijft ook in redelijk detail de vluchten die per dag uitgevoerd werden. De naam van Samson en zijn patrouille worden daar veelvuldig genoemd, hij werd door de schrijver ook uitgebreid geïnterviewd. Het gaat te ver om die detailinformatie hier integraal over te nemen maar voor geïnteresseerden beveel ik dit boek van harte aan. Daar valt bijvoorbeeld ook te lezen dat de patrouille Samson veel acties samen vloog met de patrouille Cooke uit de eerste Vliegtuiggroep. De naam Cooke is vooral bekend omdat hij de enige vlieger is die drie keer het Vliegerkruis verleend kreeg.

Samson zelf vulde na zijn krijgsgevangenschap een formulier in over de periode voorafgaand aan zijn gevangenschap. Dit document is bewaard gebleven en de volgende informatie is daarop gebaseerd:

Vanaf 5 december 1941, dus al voor de oorlogsverklaring, tot 14 januari 1942 het uitvoeren van verkenningsvluchten vanuit Ambon, Kendari, Malang, Buitenzorg en, daarna enkele dagen niet operationeel (onderhoud). Vervolgens tot begin februari vanaf verschillende locaties lange afstandsverkenningen boven en ten zuiden van de Kleine Soenda eilanden.

In de periode die P.C. Boer in zijn boek beschrijft als de strijd om de luchtsuperioriteit, de eerste fase van de strijd om Java, voert hij vanaf vliegveld Kalindjati bombardementsvluchten uit op Palembang I, Pladjoe, schepen in de Moesie en in straat Bangka. Daarbij gaat een Glenn Martin van zijn patrouille verloren maar de bemanning keert heelhuids terug.

Daarna volgt de periode die P.C. Boer beschrijft als de strijd om Kalindjati. De eerste vier dagen van maart voert Samson vanaf vliegveld Andir bombardementsvluchten uit op het vliegveld Kalindjati dat dus inmiddels in handen van de Japanners is. Daarbij gaat wederom een Glenn Martin uit zijn patrouille verloren waarvan alleen de telegrafist het overleefd.

Van 4 tot 8 maart wordt de eindstrijd om de Tjiater pas gevoerd zoals P.C. Boer dit omschrijft en wederom voert Samson meerdere bombardementen uit. Op 8 maart in Tasikmalaja, de dag van de capitulatie worden de laatste – niet operationele – Glenn Martins vernietigd om te voorkomen dat ze in handen vallen van de Japanners. Het wordt ook de eerste dag van de krijgsgevangenschap van Samson en zijn collega’s, slechts één van alle Glenn Martins van de ML KNIL is nog operationeel en weet naar Australië te ontkomen.

Na 1942

Over de periode van Samsons krijgsgevangenschap is weinig terug te vinden behalve dat hij in Japan zelf gezeten heeft en daar op 28 augustus 1945 bevrijd werd en vervolgens op 26 september te Manilla geregistreerd werd. In oktober van dat jaar komt hij terug in Indië en gaat over naar No 18 Squadron. In juni 1946 wordt hij tot tijdelijk 1^e luitenant bevorderd. Daarna volgen er in de periode van de politionele acties verschillende overplaatsingen, onder andere naar No. 16 Squadron en vervolgens wordt hij hoofd van de Elementaire Opleidingsschool afgekort als EOS (onderdeel van de Centrale Vliegschool, afgekort als CVS). Zijn Bronzen Leeuw wordt op 1 september 1948 uitgereikt. In 1949 wordt hij nog benoemd tot Kapitein in de reserve en in 1950 wordt hij gedemobiliseerd.

Bronzen Leeuw

De Bronzen Leeuw (BL) werd in 1944 ingesteld als dapperheidsonderscheiding, na de Militaire Willemsorde de hoogste dapperheidsonderscheiding in het toenmalige en huidige Nederlandse decoratiestelsel. Het is in praktische zin de opvolger van de Eervolle Vermelding op het Ereteken voor Belangrijke Krijgsverrichtingen dat dan al niet meer in gebruik is en de vervanger van de wel in gebruik zijn de Eervolle Vermeldingen op het Bronzen Kruis (1940), Kruis van Verdienste (1941) en Vliegerkruis (1941), dit gebeurde in totaal 135 keer.

Het standaardwerk Bronzen Leeuw / Bronzen Kruis van Henny Meijer is een belangrijke bron van informatie over deze onderscheiding. Tussen 1944 en 1962 werd de onderscheiding 1206 keer uitgereikt, waarvan 1 keer aan een vaandel en 8 mensen ontvingen de BL voor een tweede maal.

Van de 1206 werden er 336 verleend aan geallieerden, 62 aan de Koopvaardij en 119 aan burgers (voornamelijk verzet). De Militaire Luchtvaart van het KNIL ontving 23 Bronzen Leeuwen waarvan 16 voor de strijd tegen Japan in 1941/42.

Medailleset op Dagelijks Tenu jaren 60 met ingewoven Vlieger-Waarnemer wing.

In en direct na de oorlog werd een Engels aanmaak van de onderscheiding uitgereikt zoals in het geval van Samson. De ophanging van dit type is ongebruikelijk. Deze versie werd door Garrard gemaakt. Later komen er ook versies van de Rijks Munt.

Hier de tekst uit de benoeming:

“Heeft zich in de strijd tegenover de vijand door het bedrijven van bijzonder moedige en beleidvolle daden onderscheiden door als commandant van een patrouille bommenwerpers, onder moeilijke omstandigheden vele malen, in de maanden Februari en Maart 1942, op onverschrokken wijze succesvolle bomaanvallen uit te voeren op belangrijke doelen, t.w. op Muntok, op schepen in de straat Bangka, op vliegveld en olievelden Palembang en op vliegveld Kalidjati, waarvan bekend was, dat zij door een overmacht van vijandelijke jachtvliegtuigen en door zwaar afweervuur werden verdedigd.”

Medailles

Naast de Bronzen Leeuw volgen het OHK, Oorlogs Herinneringskruis met 2 gespen. Voordat de officiele oorkonde overhandigd werk kreeg hij al 2 tijdelijke documenten, 1 voor het kruis en 1 voor de gespen:

En dan de officiële oorkonde:

En het ereteken voor Orde en Vrede voor zijn dienst in de periode 1946-1949

De metalen vlieger-waarnemer wing en zijn batonset op een DT.

Na 1950

Na zijn aankomst in Nederland wordt hij aangenomen bij de Koninklijke luchtmacht waar hij in 1952 instructeur op de Harvard wordt.

In 1954 wordt hij benoemd tot Majoor en twee jaar later volgt hij de opleiding tot Helikopter vlieger.

In 1957 volgt hij de cursus tot leger vluchtwaarnemer en in 1968 een advanced weapons cursus bij SHAPE.

Tot zijn pensioen in 1969 volgt nog de benoeming tot Luitenant-Kolonel. Vanaf 1950 zijn er veel plaatsingen bij de verschillende vliegbasissen in Nederland maar ook bij de Luchtmachtstaf. Toch lijkt het zwaartepunt van zijn militaire carrière bij de eerste jaren te liggen, in de naoorlogse jaren is hij vooral betrokken bij de opleiding van nieuwe piloten.

Twee foto’s van de laatste wings die Samson in zijn carrière uitgereikt heeft aan nieuwe vliegers van de luchtmacht.

Na zijn pensionering haalt hij nog de benodigde burger brevetten zowel voor particulier als commercieel piloot. Over de periode tot zijn overlijden in 1993 heb ik geen informatie gevonden.

Bronnen:

Meijer, H.G. (1990), Bronzen Leeuw, Bronzen Kruis. Amsterdam, Nederland: De Bataafsche Leeuw
Boer, P.C. (2006), Het verlies van Java. Amsterdam, Nederland: De Bataafsche Leeuw

29 December 20184 April 2024

KNIL – Airforce Wings (ML KNIL)

Even though my focus is on the para wings of the KNIL a small collection of aviation wings is also part of my collection

Today I will describe the few wings of the Airforce (ML KNIL) from my current collection:

Pilot and Navigator wings

The aviator and navigator wing for the ML KNIL were introduced in 1922 as two seperate wings. From 1932 a combination was made. The basic wing of the aviator now could be combined with that of the navigator by adding the W (waarnemer = navigator) to the pilot wing as most pilots would have the double qualification and no longer needed two wings to show this. The seperate wings for single qualification would stay in use but are relatively rare.

Crew Wings

These models of wings for crew members were introduced in 1940/41. At that moment there was still peace in the Dutch East Indies but the war in the Netherlands already was lost. Wings were produced locally. These all have a dark (bronze) colour and no makers name. These wings are solid (so not impressed on the back).

This changed after the Indies were lost to the Japanese in 1942. All forces and planes evacuated to Australia as far as possible. Troops left behind ended up as Prisoners of War with the Japanese invaders. During the remainder of the war the operations in the pacific were continued from Australia. The education of new pilots and aviation crews for the Dutch East Indies Army was mostly done in the USA. This had as a result that wings were produced in both the USA and Australia.

Branch distinctive in the form of a propellor

These were worn on the shoulder boards and on the rank insignia for all ranks as a branch distinctive. In the photo 5 variations. Top by Stokes, left first two by Luke and the others are unmarked and maybe prewar.

Unsigned, local version

The Mechanic and Gunner Wings shown here are of the variation made in the Dutch East Indies and does not have a makers mark. These were made in 1941 according to Rob Vis. As mentioned before the colour is dark (bronze) and it has a simple closure. Compared with the Stokes versions this one has a flat reverse. These are stamped (not cast as many of the copies) and partially sawed out by hand which makes that the form is not always 100% sharp/well done. The quality cannot be compared with the Australian and US made wings.

Two slight variations of the Mechanic Wing, both of the local make

Foreign makers

In the USA one maker was used, Amico. In Australia two makers were used KG Luke and Stokes. All makers have slight differences in the feathers of the wings. Colour is the easiest distinction between the USA and Australian versions. Amico used the dark bronze colour that was also the standard before the war. In Australia the colour (and material?) was brass. Most wings produced after 1941 are also marked by the maker but not all.

Stokes

The Bomber and Radio Operator wings above were made by Stokes but are from different batches. The Bomber is a rare variation with the pre-war style closure (3 hooks placed on the back) where the Radio Operator had a pin as shown. According to Rob Vis (the foremost Dutch Wing Collector) in 1942 when the KNIL had to evacuate to Australia a rush order was placed for some types of wings and these were ordered with the old (then standard) style closure. Later production batches all had the regular pin backs. The bomber is in general quire rare as post 1945 these were no longer produced. The bombers were used as strafers in Indonesia so bomb aimers were no longer trained.

K.C. Luke

K.C. Luke was the second Australian maker of ML KNIL badges as in this example. The propellors were the generic sign for Aviation within the army both for KNIL and the Dutch army. They were worn next to the rank. The typical closure for Luke as seen here was also used on the wings they made.

Amico

Below the reverse of an Aviator combined with Navigator (W for Waarnemer) wing made by Amico in the USA. Note the different style of wing/feathers and the darker colour despite being polished to shine in the past...

1st Lt Samson wearing the Aviator/Navigator wing

Copies

As all of the ML KNIL wings are relatively rare reproductions have been made to fool collectors so please study before buying! According to Mr. Vis reproductions of the Stokes early batch type of wing also exist but are of lower quality. The same goes for regular Stokes, Amico and Luke wings. Most reproductions show differences if you can directly compare them to an original in hand. In photo’s it can be difficult so please act carefully! Many copies are of cast material and lose a lot of quality compared to the originals that were struck!

Documentation

Each wing would be accompanied by a qualification (brevet) booklet or flight license (vliegbewijs). The pre war version was black with on the front the wing involved. Here is a wartime/postwar example for the Aviator/Navigator Samson.

Below a flight license for a radio operator (radiotelegrafist) where the medical check seems to be the most important part of the booklet (simple folded booklet so with a total of 4 pages on 2 sides).

The paperwork is even rarer than the original wings!

US Navy Wing to Dutch Naval Aviator (started in the Dutch East Indies)

I will give more background on this wing in a dedicated blog but here is short version. There was a group of Naval Aviators (Reserve Officers, AROV) that started their training in 1941 in the Dutch East Indies. They would complete their training in the US in 1943 as naval aviators. This wing belonged to an Aviator from that group!

Aerial Photography

In the period from 1947 up to 1950 there was a aerial photography unit in the East Indies active. This was the only unit that used an American Style larger size patch for use on the front of the jackets. They also had a specific wing which I do not have yet in my collection.

The photo’s below come from the excellent website www.hetdepot.com showing a similar badge being worn and one displayed in the background.

References:

More reading can be done in Tristan Broos his book Het Koninklijk Nederlands-Indisch leger (Geschiedenis, uniformering en uitrustingen 1911-1942)

Thanks to Rob Vis for his knowledge and input.

A great overview of all ML KNIL wings can be found here.

Or read about the story behind a Bronze Lion for bomber pilot Lt Samson

Or Hans Warning a naval aviator of the AROV group, Trained in the US

And two pages with some background information from the book: Gedenkboek Militaire Luchtvaart 1914-1939 by M. van Haselen. This book I can highly recommend for the prewar history of the ML KNIL.